9 мая 1945 года стала, бадай, самай светлай і памятнай датай сучаснасці. Нашы бацькі і дзяды, матулі і бабулі рабілі ўсё магчымае і немагчымае, каб наблізіць гэты дзень. Тыя часы, калі вайна ад нашых мясцін пакацілася на захад, падрабязна адлюстравалі калегіжурналісты пасляваеннай баранавіцкай газеты «Чырвоная звязда» – папярэдніцы «Нашага краю».
Мінула 70 год, але тагачасныя газетныя артыкулы ў самых малых падрабязнасцях захавалі памяць пераможнага 1945! Давайце іх разам пачытаем – цікава ж, якія падзеі тады адбываліся ў нашым краі, як чакалі Перамогу землякі. Вернемся назад, і далёкае мінулае нечакана наблізіцца да нас ушчыльную. Гэтым артыкулам мы пачынаем творчы праект «Пераможны год», прысвечаны 70-годдзю Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне.
САМА ГІСТОРЫЯ ГАВОРЫЦЬ
Да дня перамогі заставалася фактычна чатыры месяцы. Яшчэ гэтыя два словы – дзень і перамога – пісаліся з малой літары, і не толькі ў «Чырвонай звяздзе». Высокі кошт народнага подзвігу пазней прынёс папраўкі ў правапіс, зрабіўшы яго Днём Перамогі.
Першы нумар «Чырвонай звязды» 1945 года выйшаў 1 студзеня з такой вось, як гавораць журналісты, «шапкай» на першай старонцы: «З Новым пабеданосным годам, таварышы!» (цытуючы газету, захоўваем тагачас ны правапіс, – аўт.).
У перадавым артыкуле «Да новых перамог!» чытаем: «Сёння, у дзень наступаючага 1945 года, совецкія людзі з гордасцю аглядаюцца на прайшоўшы год гістарычных перамог над дзікімі ордамі нямецкафашысцкіх захопнікаў… Кіруемая Вярхоўным Галоўнакамандуючым Маршалам Совецкага Саюза таварышам Сталіным Чырвоная Армія ў прайшоўшым годзе нанесла 10 сакрушальных удараў па нямецкіх войсках і адзяржала перамогі, якім рукаплешча ўвесь свет. Чырвоная Армія… выкінула акупантаў за межы совецкай зямлі, перанесла ваенныя дзеянні на тэрыторыю Германіі…
Мы ўступаем у Новы пабеданосны 1945 год. Гэта будзе год нашай поўнай перамогі. Яшчэ прадстаяць жорсткія баі і выпрабаванні. Але ўжо ясна відаць светлы сонечны дзень нашага будучага… Прыложым усе свае сілы і дапаможам нашай роднай Чырвонай Арміі выканаць яе заключную місію ў Новым 1945 годзе. З Новым пабеданосным годам, таварышы!»
УСЁ ДЛЯ ПЕРАМОГІ
Аператыўныя зводкі «Ад Совецкага Інформбюро» за 30 і 31 снежня 1944 года паведамляюць пра жорсткія баі на тэрыторыі Чэхаславакіі, Венгрыі. А працоўныя Баранавіцкай вобласці, вызваленыя ад фашысцкага рабства ў ліпені 1944 года, робяць усё магчымае для фронту і перамогі. Аб выніках гэтай працы ў артыкуле «Нашы задачы» расказвае старшыня выканкама абласнога Савета дэпутатаў працоўных П. Бандарэнка. Звярніце ўвагу – яшчэ ішла вайна, але аднаўляць разбураную гаспадарку ў нашым рэгіёне дапамагалі ўся савецкая краіна, увесь савецкі народ.
«…За прайшоўшыя пяць з паловай месяцаў тружанікі гарадоў і вёсак нашай обласці дабіліся значных поспехаў. Пушчаны ў эксплуатацыю і з дня ў дзень павялічваюць выпуск прадукцыі 405 прамысловых прадпрыемстваў і арцелей. Яны выпусцілі прадукцыі на суму 4 500 тысяч рублёў.
У обласці адкрыта 918 школ, у якіх навучаецца 108 тысяч дзяцей, 62 бальніцы, дзесяткі дзіцячых ясляў і другіх устаноў. Толькі ў горадзе Баранавічы адноўлена 150 будынкаў. З кожным днём тэмпы аднаўленчых работ нарастаюць.
Сялянства обласці поўнасцю выканала абавязацельствы па хлебапастаўках і акрамя гэтага здало ў фонд Чырвонай Арміі больш 300 тысяч пудоў хлеба, 200 тысяч пудоў бульбы, сотні тон мяса і другіх прадуктаў. Усю сваю работу працоўныя обласці праводзяць пад лозунгам: «Усё для фронта! Усё для канчатковай перамогі над ворагам!»
У 1945 годзе перед нашай обласцю стаяць велізарныя задачы ў справе аднаўлення разбуранай немцамі прамысловасці, сельскай гаспадаркі, культуры. Партыя, совецкі ўрад і асабіста таварыш Сталін праяўляюць штодзённа клопаты аб працоўных вызваленых ад нямецкай акупацыі раёнаў. У мінулым годзе толькі з саюзнага бюджэта на аднаўленне гаспадаркі было адпушчана больш пяці мільёнаў рублёў. У гэтым годзе дзяржава адпускае для обласці на аднаўленчыя работы больш 30 мільёнаў рублёў.
З дапамогай совецкай дзяржавы, вялікага рускага народа і ўсіх народаў нашай краіны мы адродзім нашу прамысловасць, сельскую гаспадарку, жывёлагадоўлю, нашы квітнеючыя гарады і вёскі». Летась адзначалі свае 70гадовыя юбілеі швейная фабрыка і аўтаагрэгатны завод. У першым нумары «Чырвонай звязды» пераможнага года надрукаваны артыкул першага дырэктара гэтага завода Міхаіла Федзенеева «Уступаючы ў Новы год».
Канешне, спачатку гэта быў зусім не цяперашні аўтаагрэгатны завод, а машынатрактарная майстэрня па рамонту трактарных і аўтамабільных рухавікоў і іншай айчыннай і трафейнай тэхнікі. А калі ў жніўні 1944 года было прынята рашэнне аб стварэнні ў Баранавічах маторарамонтнага завода, стаўшага пазней аўтаагрэгатным, то машынатрактарная майстэрня стала механічнай майстэрняй новага прадпрыемства.
«Маладыя будаўнікі нашага завода за некалькі месяцаў прайшоўшага года прарабілі велізарнейшую работу. Больш паўтара мільёна штук цэглы ўкладзена ў сцены заводскіх цэхаў. Пры гэтым больш 97 тысяч цэглы было сабрана на руінах і пажарышчах горада.
…Сялянская дзяўчына Ніна Лейко паспяхова авалодала спецыяльнасцю каменшчыка і дабілася выдатных вытворчых паказчыкаў пры кладцы цэглы. Яна выконвае дзённую норму на 130–150 процантаў. Перавыконваюць зменныя заданні столяр Іван Азарко, слесармантажнік тав. Вашчылко. На падвозцы будаўнічага матэрыялу паказвае ўзоры стаханаўскай работы шофёр тав. Цуран.
50 рабочых, якія прыйшлі з вёсак на будаўніцтва новага завода, набылі вытворчыя прафесіі. 60 вучняў рыхтуюцца стаць у рады рабочых, з іх 50 дзяўчат з акружаючых вёсак. Уступаючы ў Новы год, калектыў завода абязуецца дабіцца яшчэ лепшых вытворчых поспехаў. У кароткія тэрміны трэба пабудаваць некалькі новых цэхаў і асвоіць выпуск гатовай прадукцыі. Мы з чэсцю выканаем гэтыя задачы – дадзім прадукцыю для нашай Чырвонай Арміі, каб дапамагчы ёй узняць над Берлінам сцяг перамогі».
ПРЫВІТАННЕ З ФРОНТУ
Магчыма, хтосьці пазнае ў названых імёнах стаханаўцаў, сваіх родных, якія адраджалі наш горад, будавалі завод. Які быў іх далейшы лёс? Было б добра, каб аб гэтым паведамілі да нас у рэдакцыю.
А вось на тое, што адшукаюцца сляды франтавікоў, якія вызвалялі наш горад, а ў навагоднім нумары «Чырвонай звязды» віншавалі з Новым годам жыхароў горада, спадзяванняў мала. Але ж пачытаем заметку «Працоўным Баранавіч новагодняе прывітанне з фронта».
«…Мы, удзельнікі вызвалення вашага горада, пасылаем вам, тружанікам тыла, франтавое новагодняе прывітанне і ад усяго сэрца жадаем поспехаў у вашай аднаўленчай рабоце. Мы, франтавікі, адчуваем на справе штодзённую дапамогу патрыётаў тылу, бязмежна любячых сваю Чырвоную Армію і забяспечваючых яе ўсім неабходным.
Мы дзякуем вам за гарачыя клопаты аб нас, франтавіках. Мы абяцаем і запэўняем вас, што ў 1945 годзе даб’ем раненага фашысцкага звера ў яго ўласнай бярлозе і ўзнімем сцяг перамогі над Берлінам. Блізак ясны лікуючы сонечны дзень нашай поўнай перамогі. Будзьце здаровы, жадаем вам шчасця! З новагоднім франтавым прывітаннем Ручын, Кузнецоў, Федотаў, палявая пошта 68519 «ш».
ПРОСТЫЯ СПРАВЫ
Па ўсіх студзеньскіх нумарах газеты пацеркамі раскіданы невялічкія заметкі аб поспехах і дасягненнях працоўных калектываў, якія самааддана працавалі, каб хутчэй ліквідаваць вынікі нямецкай акупацыі. Сёння яны, магчыма, здадуцца не такімі ўжо і маштабнымі, але і без іх не было б цяперашніх нашых дасягненняў. А факты людскога самаахвяравання, аб якіх таксама расказвае газета, пераконваюць у тым, што слова патрыятызм мае канкрэтную аснову. Гэта праўда і рэчаіснасць таго часу, каб мы ведалі, з чаго пачыналася і без чаго было б немагчымым наша сёння. Чытайце, думайце, аналізуйце…
«…План лесанарыхтовак сялянамі раёна выкананы на 141 процант, а лесавывазкі – на 139 процантаў. Рудастойкі для Данбаса дадзена на 88 процантаў больш задання… Яркім выражэннем патрыятызма працоўных з’явілася рэалізацыя білетаў 4ай грашоварэчавай латарэі. Усяго па раёну да новага года рэалізавана і аплачана наяўнымі білетаў на 425 тысяч рублёў. Сялянка вёскі Малахоўцы Марыя Макарчук купіла білетаў на 1000 рублёў…»
Гэта былі паведамленні з Навамышскага раёна. Чытаем далей. «…Любоўю і клопатам акружаны многадзетныя мацеры ў нашай краіне. За апошнія месяцы аддзелам дзяржаўнага забеспячэння Гарадзішчанскага выканкома райсовета згодна пастановы партыі і ўрада многадзетным мацерам выплачана дапамога ў суме 47 129 рублёў. Сялянка мястэчка Моўчадзь Емеліна Скшынская выхавала 10 дзяцей і атрымала адначасовую дапамогу ў размеры 3 тысячы рублёў…»
«…Канторы і аддзяленні Дзяржаўнага Банка на тэрыторыі Баранавіцкай обласці прымаюць грашовыя ўклады ад прыватных асоб… Па тэрміновых укладах Дзяржбанк выплачвае 5 процантаў гадавых, па бестэрміновых – 3 процанты. Грамадзяне! Уносячы ў Дзяржбанк свае грашовыя зберажэнні, вы, акрамя асабістай выгады, аказваеце дапамогу ў хутчэйшай перамозе над ворагам».
Паведамленні з Баранавіч: «Калектыў рабочых слясарнамеханічнай майстэрні вытворчы план ІV квартала выканаў на 111,5 процантаў. Значных поспехаў дабіўся калектыў у выпуску прадукцыі шырокага спажывання. Звыш плана ў снежні выпушчаны вёдры, ложкі, вешалкі, замкі…»
«…У абкоме КП(б)Б адбылася нарада работнікаў абласнога аддзела мастацтваў і абласнога Дома народнай творчасці разам з прадстаўнікамі партыйных, совецкіх і грамадскіх арганізацый, прысвечаная правя
дзенню смотра мастацкай самадзейнасці. Створаны абласны арганізацыйны камітэт, члены якога дапамогуць выявіць калектывы мастацкай самадзейнасці і будуць прысутнічаць на раённых смотрах, якія праводзяцца ў обласці ў другой палове студзеня…»
«…Учора (10 студзеня 1945 г., – аўт.) ў Баранавічах пачаў сваю работу першы з’езд сельскіх урачоў обласці… Клопаты аб медыцынскім абслугоўванні насельніцтва, аб санітарным становішчы тылу ў часе вайны знаходзіцца ў цэнтры ўвагі нашых партыйных і совецкіх арганізацый… У нас яшчэ многа медыцынскіх устаноў на сяле, культура работы якіх недастаткова высокая: гэта сказваецца ў дрэнным абслугоўванні насельніцтва, у запушчанасці прафілактычнай работы, у прымітыўных дыягназах і г.д.»
ЁЛКА Ў МОЎЧАДЗІ
Цяпер мы прызвычаіліся да таго, што задоўга да Новага года на старонках «Нашага краю» з’яўляюцца паведамленні пра шматлікія навагоднія ўрачыстасці, якія чакаюць нашых дзетак, а дзеткі чакаюць іх. Знайшлі мы ў студзеньскай «Чырвонай звяздзе» за 1945 год ўсяго адну заметку пра святкаванне Новага пераможнага года (безумоўна, не да святкаванняў тады яшчэ было). Адбылося гэта ў «Малчадскай сярэдняй школе Гарадзішчанскага раёна», пра што расказаў яе вучань Жора Наркоўскі ў заметцы «Дзякуй роднаму Сталіну».
Пачытайце, што адчувалі дзеці таго часу, бо без гэтага не будзе поўнага ўяўлення аб кошце Перамогі. «…Пачынаюцца канікулы. Разам з настаўнікамі мы збяромся ля ёлкі сустракаць Новы год. Ёлка ў нас выдатная, упрыгожыць яе нам дапамаглі настаўнікі. У зале чыста і ўтульна, ля ёлкі будзе іграць наш школьны аркестр. Вучні старэйшых і малодшых класаў прачытаюць вершы, будуць спяваць і танцаваць. Новагодняй ёлкі тры гады не бачылі дзеці нашай вёскі.
Тры гады я не вучыўся. Немцы адабралі ў нас радасць дзяцінства. Жылі мы пад страхам смерці. Я ніколі ў жыцці не забуду адзін зімовы вечар 1943 года. На дварэ быў моцны мароз. Да нас прышлі ўкутаныя ў хусткі два немцы. Я бачыў, як тата разгублена ўстаў перад імі. Мама спалохалася і пабялела. Яны перавярнулі ўсё ў хаце, абшукалі кватэру. Доўгавязы з меднай бляшкай на грудзях немец нават заглянуў у печ. Яны абрабавалі нас і забралі майго бацьку… З таго часу я больш яго не бачыў.
Чырвоная Армія выгнала праклятых немцаў. Восенню ў вёсцы адкрылася наша школа. Вучні з радасцю запоўнілі класы. Сёння я парадую маму. За першае паўгоддзе я атрымаў толькі добрыя і выдатныя адзнакі. За гэта яна мне абяцала новы сакваяж і каляровыя алоўкі. У другім паўгоддзі я буду займацца яшчэ лепш. Як закончу школу, абавязкова буду лётчыкам…» Можа, адгукнецца і Жора Наркоўскі?
А да Перамогі заставалася чатыры месяцы…
(Працяг будзе)
Міхаіл ШУБІЧ
